سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

کارشناسان حوزه منابع طبیعی گلستان معتقدند تنها راه رسیدن به توسعه پایدار و حفاظت از خاک، آب و کاهش خسارت بلایای طبیعی در این استان شمالی، پرداختن به مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز است تا از خسارات ناشی از آن کاسته شود.

در این راستا، ایجاد بندهای چوبی مشبک در آبراهه‌های پارک النگدره گرگان یکی از طرح‌های ابتکاری کارشناسان آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان به شمار می‌رود که با استفاده از مصالح بومی (چوب) و کاهش هزینه‌های مقابله‌ای با فرسایش خاک و ایجاد خندق و تخریب پوشش گیاهی به اجرا درآمده است.

پارک جنگلی النگدره گرگان هزار و ۲۰۰ هکتار مساحت دارد.

از اهداف مهم این طرح که با همکاری و مشارکت دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، شهرداری گرگان و اداره‌کل محیط زیست، اجرا می‌شود، احیا و بازگشت اکوسیستم آبزیان بومی و ارتقای تنوع زیستی و تقویت فرهنگ حفاظت از منابع طبیعی در پارک جنگلی النگدره است.

به گفته محمد عباسی رییس اداره آبخیزداری و حفاظت خاک اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان و متولی اجرای این طرح، با ۲ میلیارد ریال اعتبار سال گذشته ۹۰ بند چوبی مشبک در آبراهه‌های اولویت‌دار پارک جنگلی النگدره اجرا شد در حالی که برای ساخت یک سازه سنگی و ملاتی باید چندبرابر آن هزینه کرد.

لزوم سرمایه‌گذاری در استفاده از طرح‌های طبیعت محور

رییس اداره آبخیزداری و حفاظت خاک اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان معتقد است: حفظ پایدار آب و خاک و کاهش مخاطرات محیطی با اجرای پروژه‌های آبخیزداری طبیعت محور که تقلید و احیای فرایندهای اکوسیستم‌های موجود حوزه آبخیز و دشت‌های سیلابی رودخانه‌ها به شمار می‌رود، قابل گسترش در عرصه‌های جنگلی استان است.

وی ادامه داد: در پی افزایش فراوانی وقوع بارش‌های حدی (رگباری با شدت بالا و مدت کوتاه) ضمن ایجاد سیلاب، بخش قابل توجهی از خاک غنی عرصه‌های طبیعی در اثر فرسایش هدر می‌رود که باید برای اجرای طرح‌های طبیعت‌محور سرمایه‌گذاری کرد.

عباسی خاطرنشان کرد: بندهای چوبی مشبک به عنوان سازه‌های هیدرولیکی و دوستدار محیط زیست با هدف مدیریت رواناب و کنترل و تثبیت گالی در سرشاخه‌ها و آبراهه‌ها اجرا می‌شود.

این کارشناس آبخیزداری گلستان معتقد است: از جمله کارکردهای ایجاد بند چوبی مشبک، تله‌اندازی مواد حمل‌شده توسط فرسایش خندقی (گالی)، حفاظت خاک به صورت برجا (Onsite)، فراهم کردن فرصت رشد و استقرار پوشش گیاهی در مجاری فرسایشی با تنش برشی شدید، ارتقای تنوع زیستی و ایجاد فرصت نفوذ بیشتر آب‌های سطحی است.

عباسی گفت: مصالح بکار رفته در سازه طبیعی پارک جنگلی النگدره، دوباره به طبیعت برگشته داده و مواد محموله ناشی از رواناب و لاشه برگ‌ها پشت بندهای چوبی نیز به تله افتاده و ضمن کنترل فرسایش خاک از ناحیه کف و طرفین، اجازه داده نخواهد داد فرسایش‌ها تبدیل به آبراهه‌ها اصلی و اصلی‌تر شده و گل و لای به خلیج گرگان برسد.

وی تاکید کرد: توسعه اجرای چنین طرح‌های نوین و همسو با طبیعت می‌تواند به جلوگیری از توسعه فرسایش خاک، مدیریت سیلاب و تخریب جنگل در منطقه کمک کند.

مزایای اجرای بند چوبی مشبک

عباسی ادامه داد: مصالح ایجاد بند چوبی مشبک، بومی و با استفاده از چوب‌های شکسته و افتاده منطقه محل اجرای طرح تامین می‌شود و نیازی به استفاده از تجهیزات سنگین و ماشین آلات وجود ندارد و هزینه ایجاد، حفظ و نگهداری سازه نیز ناچیز است.

وی یادآور شد: از دیگر منافع ایجاد بند مذکور در آبراه‌ها، تاثیر آن در جلوگیری از وقوع و گسترش آتش سوزی به ویژه در مناطق جنگلی در فصول خشک و گرم طولانی به دلیل حفظ رطوبت خاک در آبراهه است.

برنامه عملیاتی منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان

وی با اشاره به این که اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان از اواخر سال ۱۴۰۰ تاکنون بهره‌گیری از رویکردهای همسو با طبیعت را در راستای سلامت آبخیز در دستور کار خود قرار داده است، گفت: از برنامه اجرا شده می‌توان به ایجاد ۶ بند چوبی مشبک در ۲ سال قبل و ایجاد ۹۰ بند چوبی مشبک در سال گذشته در قالب طرح آزمایشی احیا اکوسیستم النگدره گرگان اشاره کرد.

وی تاکید کرد: با اجرای پروژه احیای اکوسیستم النگدره، یکی از بسترهای مدیریت سیلاب ورودی در حوزه آبخیز مشرف به شهر گرگان، پیشگیری از شکننده شدن اکولوژی عرصه‌های طبیعی و رودخانه النگدره در راستای سلامت آبخیز به عنوان الگوهای مناسب برای تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزی دستگاه‌های اجرایی در استان گلستان به ویژه شهر گرگان فراهم شده است.

این کارشناس آبخیزداری گلستان افزود: لحاظ نمودن رویکرد سلامت آبخیز، درنظر گرفتن بازسازی طبیعی اکوسیستم و رودخانه، توجه به احیای رودخانه، توسعه جوامع گیاهی حاشیه رودخانه، احیا و ایجاد تالاب‌های حیات وحش، ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و تخم‌ریزی آبزیان بومی، اتصال دوباره رودخانه‌های دشت سیلابی و ایجاد تالاب، انجام کارگروهی تخصصی به صورت عملیاتی و بهره‌گیری از ظرفیت گروه‌های داوطلبانه و طبیعت دوست، از جمله ویژگی‌های شاخص و نوآورانه پروژه احیای اکوسیستم النگدره گلستان است.

عباسی خاطرنشان کرد: درس آموخته‌ها و نتایج ثبت شده در اجرای طرح النگدره گرگان نشان می‌دهد که این طرح قابلیت تعمیم و پیاده‌سازی در حوزه‌های آبخیز با شرایط مشابه را دارد.

شتاب در اجرای طرح‌های آبخیزداری

معاون امور عمرانی استانداری گلستان نیز با اشاره به اهمیت سرمایه‌گذاری در حوزه مدیریت آب و خاک با اجرای طرح‌های آبخیزداری در استان، گفت: به دلیل مواجه با رواناب‌ها و سیلاب‌ها، شتاب دادن به اجرای برنامه‌های اصلاح و احیای زمین شیب‌دار در گلستان ضروری است.

سیدمهدی مهیایی افزود: در اجرای مدیریت آبخیزداری گلستان باید تمام دستگاه‌های مرتبط به ویژه جهادکشاورزی و شرکت آب منطقه‌ای، اداره کل منابع طبیعی و آیخیزداری را همراهی کنند.

تهیه نقشه پخش سیلاب در گلستان

رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان نیز به خبرنگار ایرنا گفت: نقشه مناطق احداث سامانه پخش سیلاب استان برای اجرای برنامه‌های مدیریت آبخیزداری از جمله طرح ملی کاشت یک میلیارد درخت، در اختیار اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری قرار داده شده است.

علیرضا صابری افزود: اجرای این طرح می‌تواند تاثیر به سزایی در تقویت سفره‌های زیرزمینی و پیشگیری از هدر رفت آب و جلوگیری از فرسایش خاک داشته باشد.

وقوع سیلاب متعدد و برجای گذاشتن خسارت جانی و مالی سنگین و تبدیل به دشت رسوبی شور ۳۰۰ هزار هکتار از مراتع شمالی و مرزی و وجود خشکسالی و درگیری ۵۰ سال اخیر ساکنان منطقه با این پدیده از جمله معضلات اساسی حوزه منابع طبیعی گلستان است.

به اعتقاد کارشناسان و صاحب نظران حوزه آبخیزداری در گلستان، مدیریت آبخیزداری یکی از اقدامات مهم برای سازگاری با پدیده‌های افزایش یا کاهش دما، خشکسالی و وقوع سیلاب است که این استان با سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند از خسارت‌های آن گذر کرده و توسعه پایدار را برای این بخش فراهم کند.