سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری ، همواره نسبت به گسترش تدریجی بیابانی شدن در اراضی شمال و در نزدیکی مرز مشترک گلستان و ترکمنستان هشدار داده تا برخورد با این معضل فرارو این استان گرفته شود.

مطابق داده های آماری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان، در زمان حاضر بیابان های این استان شمالی ۳۰۶ هزار هکتار تخمین زده می شود که در حوزه شهرستان های گنبدکاووس، مراوه تپه، گمیشان و آق قلا قرار دارد.

براساس این گزارش، در گلستان چهار منطقه تحت تاثیر فرسایش بادی در سه شهرستان و در مساحتی افزون بر ۱۳۰ هزار هکتار شناسایی شده است که تمام این سطح در منطقه برداشت واقع شده است و از کل سطوح مناطق برداشت، مساحت  ۱۳ هزار هکتار با شدت زیاد،  ۹۶ هزار هکتار با شدت متوسط و ۲۱ هزار هکتار با شدت کم است.

در زمان حاضر گلستان با پدیده گرد و غبار مواجه است و سابقه وقوع پدیده گرد و غبار از جمله خرداد ۱۳۹۴، ۱۲ تیر ۱۳۹۶ ، ۱۰ مرداد ۱۳۹۶، ۱۰ خرداد ۱۳۹۹، ۹ تیر ۱۴۰۰ و ۵ شهریور ۱۴۰۰ در استان ثبت شده و تکرار آن نگرانی ها را به دلیل تهدید امنیت غذایی بیشتر می کند.

هجوم گرد و غبار را طی سال های اخیر شاهد آن در منطقه هستیم، امروز دیگر دامنه اثر کانون های گرد و غبار در گلستان از مراتع قشلاقی واقع در شهرستان های گنبد کاووس، مراوه تپه و اینچه برون تا جنوب استان و پهنه های جنگلی گسترش پیدا کرده است.

تخریب مراتع  و خشک شدن تالابها

به گفته کارشناسان، ریزگردها در این خطه شمالی منشا داخلی و خارجی دارد که عمده دلائل داخلی آن تخریب مراتع و تبدیل آن به اراضی زراعی، کشت در اراضی زراعی کم بازده، خشک شدن تالاب‌ها و چرای بیش از حد دام در مراتع و عمده دلائل خارجی هم وجود صحرای " قره قوم " کشور ترکمنستان و ورود گردو غبار از برخی استان‌های همجوار ( سمنان و خراسان شمالی ) است.

این کارشناسان ، علاوه بر این، تغییرات اقلیمی، شوری خاک، کاهش بارندگی‌ها و وقوع پدیده خشکسالی در سال‌های اخیر هم از جمله عوامل طبیعی وقوع پدیده ریزگردها در گلستان عنوان می کنند.

گلستان با ۲ میلیون نفر جمعیت در ۳۴ نقطه شهری و بیش از هزار روستا و آبادی زندگی می  کنند که اقتصاد اصلی ساکنان آن بر پایه کشاورزی استوار است و حساسیت بیشتر مسوولان دستگاه های مرتبط برای مشارکت در مقابله با پدیده بیابان زدایی در این منطقه را که نقش بسزایی در تامین امینت غذایی دارد، دوچندان می کند.

 مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: اقدام بیابانزایی در این استان توسط اداره کل از سال۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰ انجام شده که تولید هشت میلیون اصله نهال ، عملیات اصلاح و احیا شامل بوته کاری، مدیریت رواناب و مراقبت و آبیاری در سطح افزون بر ۷۴ هزار هکتار در شهرستان های گنبدکاووس، مراوه تپه، آق قلا و گمیشان از جمله است.

عبدالرحیم لطفی افزود: با مجموع اعتبارات تخصیص یافته ملی و استانی ۲۰۴ میلیارد ریال از سال ۹۳ تاکنون بوده است که دستاوردهای آن با توجه به زمان اجرای طرح ها که در ۲ فصل پاییز و زمستان بوده است.

وی ادامه داد: در این اراضی بیابانی اقدام خاصی جهت زراعت انجام نمی شود و اغلب روستاییان منطقه هدف در این فصول بیکار بوده  و اجرای طرح های بیابانزایی موجب رونق اقتصادی مرزنشینان حاشیه اجرای پروژه و سبب درآمد زایی برای آنان شده است.

به گفته وی اشتغالزایی ایجاد شده از محل اعتبارات در بخش مرتع و بیابان به طور متوسط پنج هزار نفر روز بمدت سه ماه است.

پیشنهاد برون رفت

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: این اداره کل برای مقابله با بیابانی شدن اراضی شمال استان برای سال جاری طرح های پیشنهادی را برای اجرایی شدن آماده کرده است.

لطفی افزود: این اقدام پیشنهادی در سال جاری شامل طرح های مدیریتی، بیولوژیکی و بیومکانیکی از جمله حفاظت و قرق، بوته کاری، مراقبت و آبیاری، کمربند سبز در سطح افزون بر ۹۴ هزار هکتار و ایجاد ۳۰ مورد بند و بندسار، ۵۰ کیلومتر کمربند سبز و تولید ۵۰۰ هزار اصله نهال به منظور مدیریت مناطق بیابانی و کانون های بحرانی فرسایش

بادی شهرستان های گنبد کاووس، آق قلا و گمیشان است.

به گفته وی برای اجرای طرح های مزبور، با اعتبار موردنیاز افزون بر ۱۴۰ میلیارد ریال اجرا خواهد شد.

وی ادامه داد: در حوزه ایجاد کمربند سبز تاکنون با احتساب غرس ۲ هزار اصله نهال به طول ۲ کیلومتر با فاصله چهار متر از یکدیگر و نهالکاری در سطح ۵۰ هکتار همراه با هلالی آبگیر اقدام شده است.

لطفی خاطرنشان کرد: اجرای کمربند سبز در طول ۲ کیلومتر با اعتباری افزون بر ۳۰۰ میلیون ریال اجرا شده است که امسال ۵۰ کیلومتر کمربند سبز در قالب بادشکن زنده با اعتباری افزون بر ۷۵۰۰ میلیون ریال  و با نرم ۱۵۰ میلیون ریال برای هر کیلومتر پیشنهاد شده است.

اعتبار مصوب سفر استانی دولت برای مرتع و بیابان

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: در سفر رییس جمهور به استان گلستان که اسفندماه پارسال انجام شد، از هزار و ۱۵۰ میلیارد اعتبار، ۵۰ میلیارد ریال اعتبار در سال ۱۴۰۱ به بخش مرتع و بیابان تخصیص یافته است.

وی ادامه داد : از محل اعتبارات تخصیصی، طرح های تولید ۵۰۰ هزار اصله نهال بیابانی با هدف مقابله با پدیده بیابانزایی و احیا عرصه های بیابانی در سطح هزار هکتار، مدیریت هرزآب و رقومی سازی سامانه های عرفی در سطح ۵۴۲ هزار هکتار، تامین ۱۰۰ دستگاه آبشخوار، مرمت ۹ دهنه چشمه، احداث عایق آبگیر در چهار هزار مترمربع و خرید ۲۰۰۰ کیلوگرم بذر گیاهان مرتعی و بیابانی صورت می گیرد.

با این وجود، پدیده گرد و غبار و بیابانزایی در استان گلستان به طور عمده منشا خارجی و از صحرای قره قوم در کشور ترکمنستان است می طلبد رایزنی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با دستگاه های مسوول در سطح بین الملل و وزارت امور خارجه صورت گیرد.

علاوه بر این در حوزه داخلی هم برای مقابله با بیابان و جلوگیری از پدیده ریزگردها علاوه بر اداره کل منابع طبیعی گلستان سایر ادارات و نهادها از جمله اداره کل حفاظت محیط زیست و سازمان جهادکشاورزی و مشارکت جوامع محلی و تشکل‌های مردم نهاد این استان ، ضروری است.

 اگر بارش های سال ۹۷ و ۹۸ این استان را مستثنا قرار دهیم، سالهاست دیار گلستان به عنوان یکی از سرسبزترین استان‌های شمالی کشور اقلیمی خشک و کم باران را تجربه می کند، موضوعی که بر اساس آمارهای موجود و تحلیل داده های هواشناسی امسال هم تکرار خواهد شد.

تجزیه و تحلیل کمی بارش ها در هشت ماهه نخست سال زراعی آبی( از مهرماه ۱۴۰۰ تا کنون) بیانگر آن است که بارش ها نسبت به دوره بلندمدت کمتر است و در ادامه ماه های سال هم شاهد استمرار این رویه خواهیم بود.

رییس اداره پایش اداره کل هواشناسی استان گفت: بیشتر بارش ها در فصل آبی زراعی امسال در قالب بارش های رگباری چند ساعت اتفاق افتاد.

پرویز پنجه کوبی ادامه داد: این روش از بارندگی امکان نفوذ باران در خاک کاهش می یابد و به طور معمول بارش ها لایه حاصلخیز و فوقانی بستر زمین را با خود شسته و به سمت مناطق پست تر هدایت می کنند.

وی ادامه داد : در سال های اخیر علاوه بر اینکه بارش های متعارف و با مدت زمان طولانی کاهش یافته است بارشهای زمستان هم در گلستان کم شده است.

پنجه کوبی ادامه داد: کاهش مقدار بارش برف در زمستان از دیگر چالش‌های مشهود در موضوع تغییر اقلیم گلستان است که سبب می شود در ماه های فروردین اردیبهشت و خرداد برف مناسبی برای تغذیه آب خوان ها وجود نداشته باشد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان گفت: حجم آب ذخیره شده در پشت مخازن سدهای استان تا پایان اردیبهشت امسال، ۶۲.۸ میلیون مترمکعب بوده که این عدد معادل ۲۶ درصد حجم کل سدهاست در حالی که در زمان مشابه سال گذشته سدهای استان ۳۰ درصد آب داشتند.

سیدمحسن حسینی با بیان اینکه میزان بارش‌ها در استان در هشت ماهه اول سال آبی جاری ۳۸۶ میلیمتربوده است، افزود:هرچند این رقم نسبت به سال گذشته حدود ۳۷ درصد افزایش نشان می‌دهد اما تغییر نوع بارش ها به این منجر شده است که همچنان مقوله کم آبی در گلستان حاکم باشد.

به گفته وی آب‌های زیرزمینی در گلستان نسبت به سال گذشته ۲۰ درصد کاهش داشته  است.

وی از کاهش ۶۷ درصدی جریان آبی رودخانه‌های مهم استان مانند قره سو  و گرگان رود خبر داد و گفت: مجموع آب گذری رودها در مجموع ۱۳۰ میلیون متر مکعب بوده که این رقم در سال گذشته ۳۹۵ میلیون مترمکعب بود.

رییس اداره امور مراتع و بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان از شناسایی ۳۰۶ هزار هکتار عرصه‌های منابع ملی این استان بویژه در نواحی شمالی آن که در معرض بیابانی شدن قرار دارد، خبر داد و گفت: از این مقدار ۱۳۰ هزار هکتار آن، کانون بحرانی و خیزش ریزگردها هستند.

تاج‌قلی فرهنگ‌ دوست  بیان داشت: گلستان ۸۶۲ هزار هکتار مرتع دارد که حدود یک سوم آن که در مناطق شمالی استان بویژه در شهرستان‌های "آق قلا، گمیشان و گنبدکاووس" واقع اند، در معرض بیابانی شدن قرار دارند که برای جلوگیری از پیامدهای ریزگردها که آثار آن حتی تا شهرهای گرگان و گنبدکاووس نیز رسیده باید تدابیر ویژه‌ای اتخاذ شود.

وی خاطرنشان کرد: ریزگردها در گلستان ۲ منشا داخلی و خارجی دارند که عمده دلائل داخلی آن "تخریب مراتع و تبدیل آن به اراضی زراعی، کشت در اراضی زراعی کم بازده، خشک شدن تالاب‌ها و چرای بیش از حد دام در مراتع" و عمده دلائل خارجی آن که بیشترین سهم را دارند، وجود صحرای "قره قوم" کشور ترکمنستان و ورود گردو غبار از برخی استان‌های همجوار (سمنان و خراسان شمالی) می‌باشد.

فرهنگ دوست افزود: علاوه بر عوامل اشاره شده، تغییرات اقلیمی، شوری خاک، کاهش بارندگی‌ها و وقوع پدیده خشکسالی در سال‌های اخیر هم از جمله عوامل طبیعی وقوع پدیده ریزگردها در گلستان می‌باشد.

رییس اداره امور مراتع و بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان همچنین با گرامیداشت ۲۷ خرداد روز جهانی بیابان اضافه کرد: شعار امسال بخش بیابان سازمان ملل متحد "عبور از خشکسالی با مشارکت همگانی" نامگذاری شده است.

وی ادامه داد: استان گلستان با وجود نام زیبای خود اما بیشتر نقاط آن در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده و خطر بیابانی شدن و پدیده ریزگردها این استان شمالی بالاخص نواحی شمالی آن را بشدت تهدید می‌کند.

فرهنگ دوست افزود: برای مقابله با بیابان زدایی و احیای مراتع نواحی شمالی گلستان از سال ۹۴ تا پایان سال گذشته اعتبارات و اقدامات خوبی در این حوزه انجام شد که تولید هشت میلیون اصله نهال مرتعی و کاشت آن در سطح ۶ هزار و ۵۰۰ هکتار از مراتع در معرض بیابانی شدن بخشی از این اقدامات بوده است.

وی، مدیریت روان آب یا ایجاد هلالی آبگیر در سطح پنج هزار هکتار، طرح ذخیره نزولات توام با بذرپاشی در سطح هشت هزار و ۵۰۰ هکتار، اجرای پروژه کپه کاری در سطح ۲ هزار و ۶۵۰ هکتار، پروژه حفاظت و قرق مراتع درسطح ۲۱ هزار هکتار، ساخت و توزیع آبشخور فلزی ۵۰۰ دستگاه و مرمت چشمه در مراتع ییلاقی ۳۵ دهنه را از دیگر اقدامات احیای مراتع و مقابله با بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان برشمرد.

به گفته فرهنگ دوست، برای مجموعه فعالیت‌های اشاره شده در مجموع ۲۲۰ میلیارد ریال از منابع ملی و استانی هزینه شده است ضمن اینکه بطور میانگین ۸۰ درصد بوته کاری‌های انجام شده در حوزه احیای مراتع گلستان از سطح سز خوبی برخوردارند.

بر اساس اطلاعات موجود، سطح بیابان های طبیعی کشور حدود ۳۲ میلیون هکتار است که  ۱۰۰ میلیون هکتار از عرصه های کشور تحت تاثیر بیابان زایی قرار دارد.

به اعتقاد کارشناسان امر عبور از خشکسالی و مقابله با بیابان زایی با مشارکت آحاد جامعه، مدیریت مصرف آب، اصلاح روش های کشاورزی و فرهنگ زیستن در مناطق خشک امکان پذیر است.

مطابق گزارش منابع طبیعی ، به‌ منظور مقابله با بیابان زایی از ابتدای انقلاب تاکنون ۸.۷ میلیون هکتار از عرصه‌های بیابانی مستعد تولید گرد و غبار و طوفان‌های ماسه ای با اجرای پروژه‌های مختلف از سوی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تثبیت شده است.

از زمان احیای مناطق بیابانی تاکنون، ۲.۳ میلیون هکتار عملیات نهال‌کاری در ۲۲ استان کشور انجام شده و به‌ویژه در سال گذشته و امسال نهال‌کاری با گونه های بومی، سازگار و گونه های بوته ای انجام شده است.

مطابق این گزارش، ۳۰ میلیون هکتار از عرصه‌های ملی کشور را بیابان تشکیل می‌دهد.

گلستان با بیش از ۲۰ هزار کیلومتر مربع وسعت و جای دادن هفت اقلیم از ۱۳ اقلیم دنیا در همسایگی سه استان مازندران، خراسان شمالی و سمنان و کشور ترکمنستان قرار دارد.